پدافند غیرعامل چیست؟

   پدافند غیرعامل(Passive Defense) مجموعه اقداماتی است که انجام می‌شود تا در صورت بروز جنگ، خسارات احتمالی به حداقل میزان خود برسد.

به بیان دیگر هر اقدام غیر مسلحانه‌ای که موجب کاهش آسیب‌پذیری نیروی‌انسانی، ساختمان‌‌ها، تاسیسات، تجهیزات، اسناد و شریان‌های کشور در مقابل عملیات خصمانه و مخرب دشمن گردد، پدافند غیرعامل گفته می‌شود.

در تعریف دیگر بیان می کند: به مجموعه تدابیر واقدامات غیر نظامی که موجب افزایش بازدارندگی ، کاهش آسیب پذیری، تداوم فعالیت های ضروری، ارتقای پایداری ملی،مصون سازی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدات مختلف اعم از طبیعی وغیرطبیعی(انسان ساز و دشمن پایه) اطلاق می شود.

هدف از اجرای طرح‌های پدافند غیرعامل کاستن از آسیب‌پذیری نیروی انسانی و تاسیسات و تجهیزات حیاتی و حساس و مهم کشور علیرغم حملات خصمانه و مخرب دشمن و استمرار فعالیت‌ها و خدمات زیربنایی و تامین نیازهای حیاتی و تداوم اداره کشور در شرایط بحرانی ناشی از جنگ است.

به عنوان مثال، از پدافند غیرعامل می‌توان به استتار، اختفا و ایجاد سرپناه برای تاسیسات مهم و استراتژیک اشاره کرد.

در پدافند عامل مثل سیستم‌های ضدهوایی و هواپیماهای رهگیر، فقط نیروهای مسلح مسئولیت دارند. در حالی که در پدافند غیرعامل تمام نهادها، نیروها، سازمان‌ها، صنایع و حتی مردم عادی می‌توانند نقش مؤثری بر عهده گیرند.

اصول پدافند غیرعامل

در اکثر منابع علمی و نظامی دنیا اصول و یا موضوعات پدافند غیرعامل شامل 6 الی 7 اقدام می‌باشد، که در طراحی و برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات اجرایی دقیقاً می‌بایست مورد توجه قرار گیرد.

1. استتار Camouflage

2. اختفاء Concealment

3. پوشش Cover

4. فریب Deception

5. تفرقه و پراکندگی Separation & Dispersion

6. مقاوم‌سازی و استحکامات Hardening

7. اعلام خبر Early Warning

انجام اقدامات دفاع غیرعامل، در جنگ‌های نامتقارن امروزی در جهت مقابله با تهاجمات خصمانه و تقلیل خسارت ناشی از حملات‌هوایی، زمینی و دریایی کشور مهاجم، موضوعی بنیادی است که وسعت و گستره آن تمامی زیرساخت‌ها و مراکز حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی، سیاسی، ارتباطی، مواصلاتی نظیر بنادر، فرودگاه‌ها، و پل‌ها، زیر ساخت‌های محصولات کلیدی نظیر پالایشگاه‌ها، نیروگاه‌ها، مجتمع‌های بزرگ صنعتی، مراکز هدایت و فرماندهی و جمعیت مردمی کشور را در برمی‌گیرد تا حدی که حفظ امنیت ملی و اقتصادی، شکست‌ناپذیری در جنگ، به نحو چشمگیری وابسته به برنامه‌ریزی و ساماندهی همه جانبه در موضوع حیاتی دفاع غیرعامل می‌باشد.

تاریخچه:

- روند ایجاد وتکوین پدافند غیر عامل درساختار دستگاههای اجرایی (غیر نظامی)

پدافند غیر عامل از سال 1386 با عنوان مشاور استاندار فعالیت خود را آغاز و بر اساس دستور العمل ارسالی از سوی سازمان پدافند غیر عامل کشوردر سال 1387 با تأیید دبیر کمیته دائمی پدافند غیر عامل ،مقرر گردید در وزارت کشوراداره کلی با عنوان پدافند غیر عامل ایجاد ودر استانداریها ساختار پدافند غیر عامل در قالب شورای پدافند غیر عامل به ریاست استاندار ایجاد و دبیرانی در این خصوص مسئولیتهای محوله را انجام نمایند . سپس از سال 1391 با تأیید معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رئیس جمهور اداره کل پدافند در سطح استانها به صورت رسمی تشکیل گردید.

تاریخچه پدافند غیر عامل در سایر کشورها:

کشور آلمان : توسعه پدافند غیر عامل را در دستور کار خود قرار داد تا علاوه بر سازمانهای دولتی ، شرکتهای خصوصی نیز به صورت داوطلبانه و افتخاری در این زمینه با دولت همکاری نمایند. بسیاری از تأسیسات و ساختمان های این کشور به صورت دو منظوره احداث شدند و علاوه بر کاربردهای متفاوت در شرایط عادی ، در شرایط بحران به پناهگاه تبدیل شوند.

درکشور کانادا : موضوع پدافند غیر عامل مورد توجه خاصی قرار گرفته و دولت مرکزی وظیفه دارد در این مورد به تدوین اصول و سازماندهی تنظیم همکاری دولت و نیروهای مسلح ، آموزش مسئولان و مردم، استفاده ازهمیاری در تدوین برنامه های آموزشی محلی ،گسترش برنامه های تحقیقاتی و نمونه سازی از طرحها اقدام نماید

دولت سوئیس : با وجود سیاست بی طرفی در طول دو جنگ جهانی ، سازمان دفاع غیر عامل سوئیس به ساخت پناهگاههای مقاوم در مقابل انفجارات اتمی به طور گسترده ای توجه نموده و برای اقامت مردم تمامی امکانات از قبیل آب ، غذا ، دارو وسایر مایحتاج را به صورتی که قبل از فاسد شدن تعویض گردند پیش بینی کرد.

درجمهوری اسلامی ایران قبل از انقلاب سازمانی با عنوان سازمان دفاع غیر نظامی وجود داشت که سه دسته مأموریت، برعهده این سازمان بود ، مأموریت اول این سازمان ، هدایت ، کنترل و پشتیبانی از مردم حین حوادث و بلایای طبیعی است .مأموریت دوم کمک امداد و نجات در حوادث و دسته سوم کاهش آسیب پذیریهای کشور در برابر تهدیدات خارجی بوده است. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ، این سازمان منحل شد و مأموریتهای آن به بسیج واگذار شد. بعد از انقلاب این سه دسته مأموریت به سازمانهای مختلف واگذار گردید. در مقطعی به سازمان مدیریت و برنامه ریزی واگذار و بعد به شورای عالی امنیت ملی و مدتی به ارتش و متعاقب آن به قرارگاه پدافند هوایی کشور محول شد در نتیجه بر اساس فرمان مقام معظم رهبری (مدظله العالی) کمیته دائمی پدافند غیر عامل کشور تشکیل گردید. و روز  8 آبان ماه به نام روز پدافند غیرعامل نامگذاری شد.

برخی از اهداف پدافند غیر عامل در کشورها:

1-ایمن سازی مراکز دارای طبقه بندی.

2-نهادینه کردن رعایت اصول و ضوابط پدافند غیر عامل در طرح های توسعه منتهی به ایجاد مراکز طبقه بندی.

3-دستیابی به علوم و فن آوری با تأکید بر تولید دانش و گسترش مراکز علمی ، پژوهشی و آموزشی.

4-توسعه کمی وکیفی نیروی انسانی متخصص.

5-فرهنگ سازی و ایجاد باور عمومی در مورد تأثیر پدافند غیر عامل در کاهش آسیب پذیری.

6-افزایش آستانه مقاومت ملی و تقویت مولفه های مقاومت در مقابل تهدیدات.

7-بالا بردن قابلیت بقا و حفظ کشور در شرایط بحران .

8-کاهش مجموعه آسیب پذیری های کشور و نمایان کردن اقتدار ملی ناشی از آن به عنوان یکی ازمولفه های اصلی بازدارندگی.

اهمیت پدافند غیر عامل :

1- پدافند غیر عامل بستر مناسب توسعه پایدار توان ملی کشور

2- پدافند غیر عامل هم راستا با سیاستهای تنش زدایی

3- پدافند غیر عامل پایدارترین و ارزان ترین و صلح آمیزترین روش دفاع

4- پدافند غیر عامل بهترین راهکار افزایش آستانه مقاومت ملی

5- پدافند غیر عامل پشتوانه اقتدار ملی

6- پدافند غیر عامل یکی از مهمترین ابزارهای بازدارندگی

7- پدافند غیرعامل بهترین و مناسبترین شیوه کاهش مخاطرات و کاهش آسیب

8- پدافند غیر عامل فطری ترین عنصر دفاعی بشر در برابر تمام حوادث است.

¤ نویسنده: موسی مباشری